Elke onderneming staat regelmatig voor strategische keuzes of moet frequent aandacht besteden aan het proces van strategievorming, voor familiebedrijven is dat niet anders. Alleen raken ze in dat geval altijd meer dan alleen het bedrijf zelf. Ze hebben ook invloed op de familie en het eigendom. Juist die verwevenheid maakt familiebedrijven zo bijzonder, maar ook kwetsbaarder. Want hoe neem je samen strategische beslissingen zonder dat het schuurt aan de keukentafel?

Als we het hebben over strategische bedrijfskeuzes binnen het familiebedrijf moeten we kijken naar wat dit betekent voor de familieleden en de eigenaren. Het is niet verwonderlijk dat impactvolle, noodzakelijke beslissingen voor het bedrijf tot de nodige spanningen kunnen leiden binnen de familie.

De kunst is deze spanningen niet de bovenhand te laten voeren, maar ze eerder te beschouwen als fricties. Immers ‘zonder wrijving gaat niets glanzen’. Dergelijke fricties zijn niet erg en ook niet altijd iets negatiefs. De diverse perspectieven zijn er en moeten in ogenschouw worden genomen. Vanuit de Hogeschool Windesheim wordt baanbrekend onderzoek op dit punt verricht dat laat zien dat wrijving vaak een teken is van groei. Verschillende generaties, karakters en rollen zorgen voor frictie, maar juist die verschillen kunnen leiden tot scherpere keuzes en sterkere gezamenlijke visie.

Het gaat er niet om spanning te vermijden, maar juist om ze bespreekbaar te maken en te benutten. Zo wordt ervoor gezorgd dat keuzes bewuster en breder gedragen worden.

Een veel gebruikte methode bij het vormgeven aan strategische beslissingen binnen familiebedrijven is de ‘parallelle planning’. Het woord parallel zegt het al een beetje: gelijktijdig acteren op de dimensie bedrijf en de dimensie familie. Continuïteit van het bedrijf en harmonie binnen de familie moeten hand-in-hand aan worden gewerkt. Hoe werkt dat? De parallelle planning onderscheidt vier dimensies:

• Cultuur: Hoe verhouden de waarden van de familie zich tot die van het bedrijf? En hoe ga je om met verschillen tussen generaties of de ‘koude kant’?
• Visie: Wat is het gezamenlijke toekomstbeeld voor familie, eigendom en onderneming?
• Competenties: Welke kennis en vaardigheden zijn nodig om die visie waar te maken? En zijn die kennis en vaardigheden voldoende voorhanden binnen de familie? Zo ja, bij wie ligt deze kennis?
• Kapitaal: Hoe worden middelen, eigendom en investeringen afgestemd op de lange termijn?

Wanneer deze vier thema’s in balans zijn, ontstaat alignment: een situatie waarin de familie, het bedrijf en het eigendom elkaar versterken in plaats van tegenwerken.

In een eerdere publicatie is uitgebreid aandacht besteed aan het driecirkelmodel. Dit model uit de familiebedrijfskunde helpt families en hun adviseurs om de dynamiek binnen het familiebedrijf beter te begrijpen. Het onderscheidt drie gebieden: bedrijf, familie en eigendom. Leden van een ondernemende familie kunnen onder meerdere van die drie vallen, wat hun gedrag bepaalt.

Een beslissing die in het bedrijf wordt genomen, bijvoorbeeld over een nieuwe investering of een opvolging, heeft gevolgen voor de eigendomsstructuur en de familieverhoudingen. Andersom kan een familiekwestie, zoals de rol van een nieuwe generatie, direct invloed hebben op de koers van het bedrijf. Het driecirkelmodel helpt om die samenhang zichtbaar te maken en ervoor te zorgen dat alle perspectieven meegenomen worden in de besluitvorming.

Om mogelijke fricties een plaats te geven binnen de strategische besluitvormingsprocessen wordt vaak een familieberaad ingesteld. Op die manier ontstaat er een meer officiële procedure om binnen de familie de vraagstukken te bespreken aangaande de onderneming en het kapitaal van de familie. Een formele raad biedt de mogelijkheid om een agenda op te stellen, meningen te uiten en besluiten duidelijk vast te leggen.

Spanningen zijn groeikansen. Professionele adviseurs kunnen de familie hierbij helpen. Daarbij is het noodzakelijk dat de adviseur zowel het perspectief van de onderneming als dat van de familie betrekt. Te vaak ziet men dat de adviseur alles van de onderneming weet, maar geen kijk heeft op de processen in de huiskamer van de familie. Ook vice versa komt voor. Men kan veel inzicht in de familie hebben, maar als de strategische uitdagingen van de onderneming niet worden begrepen, is er ook een probleem.

Software, zoals die van equimerio, kan uitstekend bijdragen aan het in kaart brengen van posities en onderlinge verhoudingen. De tool biedt handvatten om scenario’s te verkennen, rollen helder te maken en afspraken vast te leggen. Zo wordt het gesprek niet alleen constructief, maar ook toekomstgericht. Daarnaast ontstaat er een brede basis om de familieleden goed te kunnen betrekken bij het maken van strategische keuzes.